اسانس پوست مرکبات خوراکی که ترکیبی طبیعی پیچیده است می تواند حاوی ترکیباتی با غلظت های متفاوت باشد و دارای کاربردی قابل توجهی در صنایع غذایی و دارویی. دلیل توجه صنایع مختلف به این فراورده با ارزش ، حضور موثر ماده لیمونن (ترکیب اصلی اسانس پوست پرتقال ) بوده که سبب ایجاد خواص ضد میکروبی به آنتی اکسیدانی ، بیولوژیکی و رایحه آن می باشد .
اسانس پوست پرتقال تاثیر بسزایی در جلوگیری از رشد و گسترش چندین گونه باکتری عامل فساد و بیماری زا دارند و رایحه آن در صنایع غذایی کاربرد دارد. این نوع روغن ها به دلیل جلوگیری از اکسیداسیون اسیدهای چرب غیر اشباع و افزایش راندمان نگهداری محصول سبب حفظ کیفیت مواد غذایی میشوند.
بنابراین به نظر می رسد اسانس پوست پرتقال میتواند جایگزین مناسبی برای آنتی اکسیدان های مصنوعی باشد. از طرف دیگر، اسانس پوست پرتقال میتواند در علوم پزشکی و در درمان بسیاری از بیماری ها مورد استفاده قرار گیرد و همچنین میتوان از پساب صنعتی پوست مرکبات استفاده بهینه کرد. بنابراین هدف از این مقاله بررسی ویژگی های کار بردی پوست پرتقال است .
اسانس مرکبات مخلوطی از ترکیبات فرار عمدتا شامل هیدرو کربن ، مونو ترین می باشد . پوست هر یک از مرکبات دارای خصوصیات متفاوتی هستند که به دلیل روغنهای موجود در آنها می باشد، که باعث عطر و طعم محصولاتی نظیر نوشیدنی های گازدار، بستنی ،کیک ، خشبو کننده های هوا و ادکلن ها می باشند. ایران با تولیدی بالغ بر ۳ میلیون تن انواع مرکبات به عنوان ششمین کشور تولید کننده مرکبات جهان شناخته می شود . طبق داده های تجربی حدود نیمی از این مرکبات به عنوان ضایعات از خط تولید خارج می گردد که این ضایعات شامل مقادیر زیادی پکتین ،اسانس، الیاف خوراکی ، روغن هسته و ترکیبات داروئی متعددی می باشد. پوست پرتقال دارای پتانسیل بالایی برای تولید محصولات تجاری نسبت به سایر مرکبات می باشد.
در صورتی که قبل از آبگیری عمل پوستگیری انجام شود پوستگیری انجام و پوست نازک وارد مرحله استخراج شود ، بازده و کیفیت آن بسیار بالا می باشد. در مورد اسانس پوست پرتقال تحقیقات گسترده ای در کشوری مختلف از جمله ایتالیا، اسپانیا و آمریکا انجام پذیرفته است . پس از اسانس کاج از لحاظ تولید و فروش اسانس پوست پرتقال در مقام دوم در جهان قرار دارد .
اسانس ها از نظر ترکیب شیمیایی همگن نیستند، بلکه به صورت ترکیب های مختلف مشاهده می شوند.
اسانس ها به روغن های فرار یا روغن های ضروری نیز معروفند .
این روغن ها از روش تقطیر با مایعات یا بخار آب و یا تقطیر خشک گیاه یا قسمت هایی از آن بدست می آیند .
روغن های ضروری عمدتا به عنوان آنتی اکسیدان عمل کرده و فعالیت ضد باکتریایی نیز نشان می دهند. گزارشاتی دال بر نقشی این روغن ها در حفظ کیفیت مواد غذایی به دلیل جلوگیری از اکسیداسیون اسیدی چرب غیر اشباع و افزایش زمان نگهداری محصول وجود دارد.
بنابراین به نظر میرسد پوست پرتقال جایگزینه مناسبی برای آنتی اکسیدانهای مصنوعی می باشد.
اسانس پوست پرتقال میتواند به عنوان طعم دهنده در بسیاری از مواد غذایی مثل نوشیده های گازدار، بستنی کیک ، نان ، آب نبات و … به کار رود .
اسانس پوست پرتقال در مواد معطر، برخی خوشبو کننده ها، شوینده ها و صابون ها ، اودکلن ها و
فراورده های دندانپزشکی کاربرد فراوان دارد.
روش های متداول استخراج : استخراج با دستگاه کلونجر ، پرس سرد ، تقطیر با آب دین استارک ، استخراج با حلال های الکی، روش های جدیدی مثل استخراج با سیال فوق بحرانی، فراصوت و مایکرو ویو.
بیشترین ترکیب اسانس پوست پرتقال را لیمونین تشکیل می دهد .
مشاهدات نشان می دهند اسانس پوست پرتقال دارای ویژگی های منحصر به فردی هستند به طوری که حاوی خواص آنتی اکسیدانی و ضد میکروبی بوده بنابراین میتواند در درمان بسیاری از بیماری ها ، جلوگیری از فساد افزایش زمان ماندگاری مواد غذایی مفید باشد . در کنار این خاصیت ساختار آروماتیک ویژه این اسانس آن را به عنوان یکی از مهمترین طعم دهنده های مواد غذایی مطرح میکند .
خاصیت ضد میکروبی اسانس را میتوان به دلیل وجود لیمونین دانست . اسانس پوست پرتقال خاصیت ضد باکتریایی بسیار بالایی دارد، علاوه بر اثر انتخابی بر روی باکتری های بیماری زا پتانسیل بالایی برای تحمل
های پایین از خود نشان می دهد . حضور ترکیبات فنولی از دیگر عوامل خاصیت انتی اکسیدانی است .PH
فنول ها ترکیبات آلی هستند که گروه هیدروکسلی در آنها مستقیما به حلقه آروماتیک متصل است که اتم هیدروژن گروه هیدروکسیل میتواند رادیکال های پروکسیل را به دام بیاندازد و از اکسید شدن سایر ترکیبات جلوگیری کند. اکسیداسیون اسیدهای چرب غیر اشباع یکی از دلایل اصلی کاهش کیفیت غذاها به شمار میرود.
به طور وسیعی در جلوگیری از BHA آنتی اکسیدان های مصنوعی مثل بوتیکات هیدروکسی آنوزیل اکسیداسیون روغن های چربی ها و افزایش زمان نگه داری غذاهای محتوی چربی استفاده میشوند که در سال های اخیر به دلیل سمی و سرطان زا بودن این ترکیبات استفاده از آنها در مواد غذایی مورد انتقاد قرار گرفته است و این امر منجر به افزایش علاقه برای تحقیق درباره آنتی اکسیدان های طبیعی شده است .
ترکیبات فنولی موجود در منابع گیاهی با زدودن رادیکال های لیسپری نقش آنتی اکسیدانی دارند.
اسانس پوست پرتقال در درمان مشکلات و بیماری هایی همچون سرطان ( محرک سیستم ایمنی بدن ) مفید شناخته شده است. از اسانس پوست پرتقال به عنوان ضد التهاب ( لثه و دهان ) ضد درد ، ضد عفونی کننده ضایعات پوستی ، ضد افسردگی ، ضد اسپاسم ضد تشنج ، ضد چاقی، کاهنده استرس و تسکین دهنده سیستم عصبی مرکزی میتوان استفاده کرد. از خاصیت مطبوع آرومای مطبوع اسانس در تهیه انواع شامپو ، صابون خوشبو کننده های هوا، کرم ها و پمادها و عطر و اودکلن ها استفاده میشود. همچنین در از بین بردن حشرات
خانگی و جایگزین نمودن با مواد شیمایی موجود در سم پاش ها استفاده میشود. اسانس پوست پرتقال دارای ویژگی های منحصر به فردی هست و میتوان کار برد های متعددی را به آن نسبت داد. به دلیل نقش ممانعتی از رشد باکتری ها و افزایش ماندگاری محصولات غذایی، جایگزین مناسبی را برای نگهدارنده های مصنوعی به شمار می آید وبه دلیل وجود عطر مناسب (آروما) در تمام محصولات مرتبط در صنایع غذایی و … کاربرد فراوان دارد .
